Аналітыкі брытанскага часопіса The Economist апублікавалі штогадовае даследаванне «Індэкс дэмакратыі», у якім склалі топ найбольш і найменш дэмакратычных краін па выніках 2022 года. Сярод антылідараў рэйтынгу, у якіх сітуацыя пагоршылася мацней за ўсё, — Беларусь і асабліва Расія, якая, як адзначылі эксперты, набывае многія характэрныя рысы дыктатуры.
Беларусь: усё кепска з выбарамі
Даследчыкі ацэньвалі ўзровень дэмакратыі ў 167 краінах на аснове пяці паказчыкаў з максімальнай ацэнкай 10 балаў: выбарчы працэс і плюралізм, праца ўрада, удзел у палітычным жыцці, палітычная культура і грамадзянскія свабоды.
На аснове гэтых параметраў усе дзяржавы ў рэйтынгу падзялілі на чатыры катэгорыі: «поўная дэмакратыя», «недасканалая дэмакратыя», «гібрыдны рэжым» і «аўтарытарны рэжым».
Беларусь уваходзіць у апошнюю групу, а таксама ў лік дзяржаваў, дзе дэмакратыя за мінулы год абрынулася мацней за ўсё: нашая краіна апусцілася са 146-га на 153-е месца ў рэйтынгу. Іншыя дзяржавы ў гэтай катэгорыі — Расія, Буркіна-Фасо, Сальвадор, Гаіці, Туніс, Ірак, Іярданія, Мексіка, Ганконг.
Згодна з высновамі экспертаў, лепш за ўсё ў нас справы з палітычнай культурай (4,38 бала), аднак усё вельмі кепска з выбарчым працэсам і плюралізмам: па гэтым параметры Беларусь наогул не атрымала ніводнага бала.
Расія: пераход да дыктатуры праз вайну і рэпрэсіі
Зрэшты, у групе аўтсайдараў нашая краіна яшчэ не настолькі драматычна пагоршыла пазіцыі, як «брат па няшчасці» — Расія (якая пры гэтым усё роўна абганяе Беларусь у рэйтынгу). Там зафіксаваны найбольшы дэмакратычны заняпад: краіна апусцілася адразу на 22 пазіцыі, да 146-га месца.
Такія рэзкія змены аналітыкі звязваюць у тым ліку з вайной ва Украіне, жорсткім кантролем дзяржавы за СМІ, прыгнётам антываенных пратэстаў і рэпрэсіямі ў дачыненні да апазіцыйных палітыкаў і актывістаў.
«Расія ўжо доўгі час знаходзіцца на траекторыі адыходу ад дэмакратыі і цяпер набывае многія характэрныя рысы дыктатуры», — адзначаецца ў справаздачы.
Акрамя таго, на думку экспертаў, на нізкі ўзровень дэмакратыі ў РФ паўплываў цэлы набор фактараў. Сярод іх — імперскае мысленне, даўняя традыцыя падпарадкавання грамадзян дзяржаве, псіхалагічная траўма пасля распаду СССР і пачуццё прыніжэння ад страты статусу «звышдзяржавы», разгул злачыннасці і карупцыі ў 90-я, пуцінская палітыка па адкаце дэмакратычных нормаў і спробе аднавіць Расію як імперыю.
Аналітыкі асобна адзначылі, што «Расія ніяк не можа змірыцца з думкай пра незалежнасць былых савецкіх рэспублік, асабліва Беларусі і Украіны, і з тым фактам, што мільёны былых савецкіх грамадзян цяпер жывуць за межамі Расіі».
Што ў іншых краінах
Што да Украіны, то яна ў рэйтынгу знаходзіцца на 87-м радку як «гібрыдны рэжым», трохі пагоршыўшы пазіцыі. Аналітыкі патлумачылі гэта тым, што ў выніку ўвядзення ваеннага становішча ў краіне ўціскаюцца правы і свабоды грамадзян, палітычных партый і СМІ, і такія надзвычайныя меры непазбежна прыводзяць да зніжэння ўзроўню дэмакратыі.
Латвія — на 38-м месцы ў спісе, Літва — на 39-м, Польшча — на 46-м: усе яны лічацца «недасканалымі дэмакратыямі».
У дзясятку самых дэмакратычных краін свету ўвайшлі Нарвегія, Новая Зеландыя, Ісландыя, Швецыя, Фінляндыя, Данія, Швейцарыя, Ірландыя, Нідэрланды, Тайвань. Замыкаюць рэйтынг Паўночная Карэя, М’янма і Афганістан.
Аналітыкі прыйшлі да высновы, што амаль палова насельніцтва планеты (45,3%) жыве ва ўмовах той ці іншай формы дэмакратыі, прычым поўная дэмакратыя ёсць у 24 краінах, дзе жыве ўсяго 8% людзей. А больш чым траціна — 36,9% — жыве ва ўмовах аўтарытарнага кіравання, галоўным чынам у Расіі і Кітаі.
У цэлым з глабальнага пункту гледжання 2022 год названы «расчаравальным для дэмакратыі», нягледзячы на невялікае агульнае паляпшэнне дзякуючы адмене жорсткіх каранавірусных мер.
